Monday, November 20, 2006

Samba Juwing: Ketidaksinkronan Alam Atas dan Alam Bawah

Samba adalah anak Bathara Kresna, dewa kebijaksanaan dalam wayang kulit, tapi ia mengalami nasib yang tragis: cintanya pada Hagnyanawati tidak kesampaian, karena Hagnyanawati keburu diperistri oleh orang lain, yaitu: Boma Narakasura, saudaranya sendiri satu ayah lain ibu. Maka diam-diam ia pun menyelingkuhi Hagnyanawati. Namun perbuatannya itu ketahuan oleh Boma Narakusura, maka meledaklah amarah Boma dan Samba pun akhirnya mengalami nasib yang tragis: ia harus mati dengan kondisi tubuh yang mengenaskan, dijuwing-juwing oleh Boma Narakasura.

Yang menarik dalam lakon ini adalah: menurut 'hukum langit' (menurut Plato mungkin keadaan yang sempurna di alam ide) Hagnyanawati seharusnya menjadi istri Samba, karena mereka berdua adalah titisan Hyang Drema dan Dewi Dremi di kahyangan, yang merupakan sepasang suami istri. Namun karena kesalahan penjelmaan, Hagnyanawati bukannya menjadi istri Samba, melainkan menjadi istri Boma yang berwatak jahat.

Lakon ini menggambarkan segurat alam pemikiran orang Jawa: bahwa kehidupan di dunia ini ibarat lakon yang harus dijalani yang kadang tidak bisa dipertanyakan. Salahkah Samba mencintai Hagnyanawati, yang di kahyangan adalah istrinya sendiri? Bukankah ia hanya korban kesalahan penjelmaan yang berada di luar kekuasaannya? Salahkah Boma yang membunuh Samba karena menyelingkuhi istrinya? Namun yang menarik: Boma yang berwatak jahat akhirnya harus mati di tangan ayah kandungnya sendiri, yaitu Bathara Kresna, sang pralambang kebijaksanaan. Mungkinkah dengan sirnanya kejahatan, 'lakon wayang' akan menjadi lebih baik, dan alam bawah akan menjadi lebih sinkron dengan alam atas?

The Power of Harmony


Bagi orang Jawa harmoni adalah kebenaran tertinggi. Dalam literatur kebatinan Jawa: seluruh alam raya ini, dari yang paling kecil hingga yang paling besar, dari yang paling kasar hingga yang tidak kasat mata, semua terangkum dalam satu kesatuan harmoni yang maha besar, yaitu: Hyang Agung. Hyang Agung yang memberi nafas kehidupan kepada setiap makhluk. "...Hyang Agung adi linuwih ingkang paring pengayoman dumateng sagung dumadi."

Dari pendekatan sains, kekuatan harmoni ini dapat dipahami dengan melihat bahwa setiap benda di jagat raya, planet-planet, bintang-bintang, komet, asteroid, batu-batu meteor, selalu bergerak di dalam garis lintasan atau orbit-nya yang sesuai dengan Hukum Harmoni. Seperti yang pernah diungkapkan oleh Prie GS dalam essay-nya di Smart FM: Hukum Harmoni ini begitu dahsyatnya, sehingga jika ada sebuah benda langit yang menyalahi garis edarnya, sebuah meteor misalnya, dan memasuki atmosfir bumi, maka meteor itu akan habis terbakar sebelum menyentuh permukaan bumi. Begitulah Hukum Harmoni itu mengatur dan memelihara kehidupan.

Filosofi Jawa sepenuhnya percaya dan bersandar pada kekuatan Harmoni ini, termasuk dalam menghadapi kejahatan. Dalam spiritualitas orang Jawa, perbuatan yang jahat disebut sebagai perbuatan yang ala (jelek), sesuatu yang tidak estetis, yang melanggar Hukum Harmoni. Tidak ada kata khusus dalam bahasa Jawa yang berarti jahat (evil), yang ada adalah kata ala atau elek, yang secara harafiah berarti jelek atau sesuatu yang tidak selaras. Kejahatan dipandang sebagai pelanggaran terhadap Harmoni... dan seperti batu meteor yang melanggar garis edarnya dan memasuki atmosfir bumi, dia akan habis terbakar oleh kekuatan Harmoni yang memelihara kehidupan.

Maka sikap seorang ksatria Jawa dalam menghadapi kejahatan adalah: berserah diri sepenuhnya kepada Hyang Agung, Kekuatan Harmoni semesta raya yang memelihara kehidupan... dan tak akan ada kejahatan yang dapat mengalahkannya. Bahkan para Kurawa yang berjumlah seratus orang itupun dapat dikalahkan oleh Pandhawa Lima yang hanya berjumlah lima orang. Sikap berserah diri sepenuhnya pada Hyang Agung ini diungkapkan dalam sebuah semboyan yang sangat terkenal, yang merupakan puncak spiritualitas orang Jawa: "Sura sudira jayanikang rat syuh brasta tekaping ulah dharmastuti", yang kemudian diteruskan dalam ungkapan bahasa Jawa baru: "Suradira jayaningrat lebur dening Pangastuti."


>

Wednesday, November 08, 2006

Kidung Mantra Wedha


Kidung Mantra Wedha
Dhandhanggula

1.
Ana kidung rumeksa ing wengi,
teguh ayu luputa ing lara,
luputa bilahi kabèh,
jin sétan datan purun,
paneluhan tan ana wani,
miwah panggawé ala,
gunané wong luput,
geni atemahan tirta,
maling adoh tan ana ngarah ing mami,
guna duduk pan sirna.

2.
Sakèhing lara pan samya bali,
sakèhing ama sami miruda,
welas asih panduluné,
sakèhing braja luput,
kadi kapuk tibanireki,
sakèhing wisa tawa,
sato kuda tutut,
kayu aèng lemah sangar
songing landak guwaning mong lemah miring,
myang pakiponing merak.

3.
Pagupakanning warak sakalir,
nadyan ardya myang sagara asat,
satemah rahayu kabèh
dadi sarira ayu,
ingideran mring widhadari,
rineksèng Malaékat,
sakatahing rusuh,
pan dan sarira tunggal,
ati Adam utekku Bagenda Esis,
pangucapku ya Musa.

4.
Napasingun Nabi Isa luwih
Nabi Yakub pamiyarsaningwang,
Yusuf ing rupaku mangké,
Nabi Dawud swaraku,
Yang Suléman kasektèn mami,
Ibrahim nyawaningwang,
Idris ing rambutku,
Bagenda Li kulitingwang,
Abu Bakar getih daging Umarsinggih
balung Bagenda Usman.

5.
Napas Ingsung Nabi Isa Luwih,
Nabi Yakub pamiyarsaningwang,
Ayub minangka ususé,
Sakèhing wulu tuwuh,
ing sarira tunggal lan Nabi,
Cahyaku ya Muhammad,
panduluku Rasul,
pinayungan Adam syarya",
sampun pepak sakatahing para nabi,
dadi sarira tunggal.

6.
Wiji sawiji mulané dadi,
pan apencar dadya sining jagad,
kasamadan déning Dzatté,
kang maca kang angrungu,
kang anurat ingkang nimpeni,
rahayu ingkang badan,
kinarya sesembur,
winacakna ing toja,
kinarya dus rara tuwa gelis laki,
wong édan dadi waras.

7.
Lamun arsa tulus nandur pari
Puwasa-a sawengi sadina,
iderana gelengané,
wacanen kidung iki,
sakeh ama tan ana wani,
miwah yèn ginawa prang
wateken ing ekul,
antuka tigang pulukan,
mungsuhira lerep datan ana wani,
teguh ayu pajudan.

8.
Lamun ora bisa maca kaki,
winawera kinarya ajimat,
teguh ayu penemuné,
lamun ginawa nglurug,
mungsuhira datan udani,
luput senjata uwal,
iku pamrihipun,
sabarang pakaryanira,
pan rineksa déning Yang Kang Maha Suci,
sakarsané tinekan.

9.
Lamun ana wong kabanda kaki,
lan kadenda kang kabotan utang,
poma kidung iku baé,
wacakna tengah dalu,
ping salawé dèn banget mamrih,
luwaring kang kabanda,
kang dinenda wurung,
dedosané ingapura,
wong kang utang sinauran ing Yang Widdhi
kang lara dadi waras.

10.
Sing sapareke arsa nglakoni,
amutiha lan anawa-a,
patang puluh dina waé,
lan tangi wektu subuh,
lan dèn sabar sukur ing ati,
Insya Allah tinekan,
sakarsanirèku,
njawabi nak - rakyatira,
saking sawab ing ilmu pangiket mami,
duk anèng Kalijaga